Արևելյան Հայաստանի միացումը Ռուսաստանին

Հայերի  նպատակը Հայաստանը  ազատագրելն էր, իսկ  ազատագրելու համար  անհրաժեշտ է  հզոր  ուժ, միասնություն և  խելամտություն: Եթե  հայերը  կարողանային միավորվել և միասին  գործել  թուրքերի ու պարսիկների դեմ,  Ռուսաստանին  օգնության  խնդրանքով  դիմելու անհրաժեշտությունը  չէր  լինի, որը նաև իրենից  մեծ ռիսկ էր ներկայացնում, որովհետև դուրս  գալով մի փոսից, հնարավոր է հայտնվես ավելի մեծ ու ավելի վտանգավոր փոսի մեջ, և օտարից  օգնություն  խնդրելն ու կարծելը, որ  միասին հաղթանակի հասնելու դեպքում Ռուսաստանի պես   հզոր  պետությունը  հաշվի  կառնի քո  կարծիքը ու կտա ազատությունը, որը քո միակ նպատակն էր, իրականությանը  մոտ չէ: Եվ հաշվի  առնելով  այն  փաստը, որ Ռուսաստանը  Հայաստանին  միշտ  <<օգնել>> է  սեփական  շահերից  ելնելով,  մեծ  ռիսկ է Ռուսաստանից  օգնություն  խնդրելը:  Սակայն Արևելյան Հայստանի  միացումը Ռուսաստանին  ունի  և՛  դրական, և՛  բացասական կողմեր:

 Դրական կողմեր-Ռուսաստանը ի տարբերություն  Թուրքիայի և Պարսկաստանի  քրիստոնյա էր և  հայերի  նկատմամբ  բռնություններ  չէր  գործադրում:  Ռուսաստանի  տիրապետության  տակ անցած   տարածքներում հայերի  համար  ավելի լավ  պայմաններ էին  ստեղծված  քան  Արևմտյան Հայաստանում:  Սկսեց  զարգանալ  տնտեսական  կյանքը, և որոշ  չափով  բարելավվեց   հայերի  վիճակը:

Բացասական կողմեր- Ժամանակի  ընթացքում  մոռացանք  իրականում  ինչի համար ենք  պայքարում:  Սկզբում  պայքարում էինք  ազատության հասնելու համար, որն ի դեպ Ռուսաստանը  մեզ չէր  կարող տալ: Նրա  նպատակը  իր տարածքները  բարելավվելն ու  մեծացնելն էր,  որին նա հասավ:  Ռուսաստանի օգնությամբ  դուրս  եկանք  օտար լծի տակից ու հայտնվեցինք  ավելի  օտար  պետության  լծի  տակ, ով  իր  հարվածն  ուղղեց  դեպի  մեր եկեղեցին,  դպրոցները և  մշակութային հաստատությունները, ով փակում էր մեր դպրոցները,  փորձելով  այլափոխել ազգային  մշակույթը, լեզուն և ընդհանրապես  ազգությունը:  Այսինքն  կար  էթնոձուլման  վտանգ,  սակայն  այդ ժամանակ  ավելի կարևորվեց  բարեկեցիկ  կյանքը: